Według dostępnych danych, liczba dłużników alimentacyjnych sięga ponad 300 tysięcy osób, a ich łączne zaległości wynoszą niemal 12 mld zł, a rekordzista winien jest 668 tys. zł. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego stanowi przestępstwo z art. 209 Kodeksu karnego, za które grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a w przypadku narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych kara pozbawienia wolności może wynosić nawet do 2 lat.
Czy można stracić prawo jazdy za niepłacenie alimentów?
Ze wszystkich sankcji grożących dłużnikom alimentacyjnym najbardziej zaskakującą, a przez to najbardziej skuteczną jest jednak odebranie prawa jazdy.
Odebranie prawa jazdy jest możliwe na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Obowiązek alimentacyjny musi być określony co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. W przypadku bezskuteczności egzekucji osoba uprawniona może złożyć do organu właściwego wierzyciela (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej) wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego. Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne (albo syndyka wyznaczonego w postępowaniu upadłościowym dłużnika) o bezskuteczności egzekucji zawierające informację o stanie egzekucji, przyczynach jej bezskuteczności oraz o działaniach podejmowanych w celu wyegzekwowania zasądzonych alimentów. W przypadku złożenia wniosku bez powyższego zaświadczenia, organ właściwy wierzyciela wzywa organ prowadzący postępowanie egzekucyjne do przesłania go w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania.
Procedura
Organ właściwy wierzyciela występuje z wnioskiem do organu właściwego dłużnika (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego) o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego w przypadku otrzymania powyższego wniosku, przyznania osobie uprawnionej świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego albo umieszczenia osoby uprawnionej w pieczy zastępczej. Po otrzymaniu wniosku, organ właściwy dłużnika przeprowadza wywiad alimentacyjny, w celu ustalenia sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika alimentacyjnego, a także jego stanu zdrowia oraz przyczyn niełożenia na utrzymanie osoby uprawnionej, odbiera od niego oświadczenie majątkowe oraz informuje dłużnika o przekazaniu do biura informacji gospodarczej informacji gospodarczej o zobowiązaniu lub zobowiązaniach dłużnika alimentacyjnego. Dłużnik składa oświadczenie, o którym mowa powyżej pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o czym należy składającego pouczyć przed złożeniem oświadczenia. W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika:
1) zobowiązuje dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny wraz ze wskazaniem nie dłuższego niż 30-dniowy terminu na wykonanie tego zobowiązania;
2) informuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.
Procedurę uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych można wszcząć, jeżeli dłużnik:
- uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego;
- odmówił złożenia oświadczenia majątkowego;
- odmówił zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy w terminie wyznaczonym przez organ właściwy dłużnika;
- odmówił bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych.
Decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec dłużnika alimentacyjnego, który przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów.
Jeżeli decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika:
1) składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 Kodeksu karnego oraz
2) po uzyskaniu z Centralnej Ewidencji Kierowców informacji, że dłużnik alimentacyjny posiada uprawnienie do kierowania pojazdami, kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego wraz z odpisem tej decyzji. Na podstawie niniejszego wniosku starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy.
Jak odzyskać utracone prawo jazdy?
Uchylenie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika skierowanego do starosty, gdy:
1) ustanie przyczyna zatrzymania prawa jazdy oraz dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów lub
2) nastąpi utrata statusu dłużnika alimentacyjnego – w przypadku jednorazowej spłaty całego zadłużenia.
Co istotne, kierowca któremu odebrano prawo jazdy w wyniku wydania decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy, a następnie zwrócono z powodu ustania przyczyn zatrzymania nie musi ponownie podchodzić do egzaminu na prawo jazdy.
Konstytucyjność
Przepisy powołanej wyżej ustawy budziły wątpliwości pod względem konstytucyjności. W 2014 roku Prokurator Generalny zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie, że art. 5 ust. 3b ustawy alimentacyjnej, w zakresie, w jakim stanowi, że organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, jest niezgodny z zasadą proporcjonalności wywiedzioną z art. 2 Konstytucji.
Wyrokiem z dnia z dnia 12 lutego 2014, sygn. akt K 23/10, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przywołany przepis jest zgodny z ustawą zasadniczą. Trybunał zwrócił uwagę na skuteczność instytucji zatrzymania prawa jazdy, mającą wpływ na wzrostową tendencję poziomu ściągalności należności alimentacyjnych, a także jej prewencyjny charakter: “Zatrzymanie dokumentu stanowi istotną dolegliwość „zarówno w sferze swobodnego poruszania się, jak i w sferze różnego rodzaju aktywności (w tym zawodowych)”.
