Wkrótce czekają nas kolejne zmiany w Prawie o ruchu drogowym. Sejm przyjął ustawę z dnia 25 lutego 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń oraz ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami). Choć sam proces legislacyjny w Sejmie przebiegał ekspresowo (24 lutego było pierwsze czytanie), prace nad projektem nowelizacji opracowanym przez Ministra Infrastruktury trwały od maja ubiegłego roku. Ustawa jest na ostatniej prostej – dzień po uchwaleniu została przekazana do Senatu. Posiedzenie „izby refleksji” planowane jest na dzień 24 marca, wtedy też prawdopodobnie ustawa zostanie przyjęta (w mniej lub bardziej zmienionej wersji) i przekazana do podpisu przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę.
Zgodnie z licznymi zapowiedziami, ustawodawca w końcu postanowił zająć się kwestią uporządkowania ruchu hulajnóg elektrycznych, urządzeń transportu osobistego (UTO), takich jak np.: deskorolka elektryczna, elektryczne urządzenie samopoziomujące itp. oraz urządzeń wspomagających ruch, takich jak np.: rolki, wrotki, deskorolki, hulajnogi – napędzanych siłą mięśni) na drogach publicznych, w strefach zamieszkania oraz w strefach ruchu. O poprzedniej wersji projektu regulującego kwestię UTO pisaliśmy już w tym miejscu.
Urządzenia te stały się nieodłącznym elementem przestrzeni miejskiej, zwłaszcza w dużych aglomeracjach, gdzie jak grzyby po deszczu pojawiają się coraz to nowe wypożyczalnie tego typu urządzeń. Niestety, ich niesłabnąca popularność jest źródłem także licznych problemów, głównie spowodowanych brakiem odpowiednich regulacji na poziomie ustawowym. Prawo o ruchu drogowym (PRD) milczy w kwestii statusu (obowiązków i uprawnień) osób poruszających się hulajnogami elektrycznymi i UTO, a także zasad ruchu drogowego, do których powinny się one stosować, czego efektem były liczne wypadki na ulicach i chodnikach, także z udziałem pieszych. Nieodpowiednio zaparkowane albo wprost porzucone na chodnikach hulajnogi przeszkadzają przechodniom, szczególnie tym niewidomym. Ponadto na gruncie obecnych przepisów PRD osoby poruszające się tego typu urządzeniami nie mogą być traktowane ani jako piesi ani też jako kierujący pojazdami, co rodzi wątpliwości nie tylko wśród użytkowników np. hulajnóg elektrycznych, ale także organów uprawnionych do kontroli ruchu drogowego.
Ustawa wprowadza zmiany w katalogu definicji legalnych zawartych w art. 2 PRD:
- Rozszerza definicję drogi (art. 2 pkt 1 PRD) wskazując, że droga przeznaczona jest także do ruchu osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch.
- Rozszerza definicję uczestnika ruchu (art. 2 pkt 17 PRD), za którego uznano osobę poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch.
- Rozszerza definicję pieszego (art. 2 pkt 18 PRD) – za pieszego uważa się również osobę prowadzącą, ciągnącą lub pchającą hulajnogę elektryczną, UTO, urządzenie wspomagające ruch.
- Rozszerza definicję ustąpienia pierwszeństwa (art. 2 pkt 23 PRD), wskazując zachowania, do których należą: zatrzymanie się, zmiana kierunku albo istotna zmiana prędkości osoby poruszającej się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, które świadczą o nieustąpieniu jej pierwszeństwa przez innych uczestników ruchu drogowego.
- Wprost wyłącza z definicji pojazdu (art. 2 pkt 31 PRD) urządzenie wspomagające ruch.
- Wprost wyłącza z definicji pojazdu silnikowego (art. 2 pkt 32 PRD) rower, wózek rowerowy, hulajnogę elektryczną, UTO i wózek inwalidzki.
Ustawa wprowadza także nowe i kluczowe z punktu widzenia motywów projektu definicje:
- Urządzenie wspomagające ruch (art. 2 pkt 18a PRD) – urządzenie lub sprzęt sportowo-rekreacyjny, przeznaczone do poruszania się osoby w pozycji stojącej, napędzane siłą mięśni. Do takich urządzeń można zaliczyć przykładowo: rolki, wrotki, deskorolkę, hulajnogę i inne urządzenia lub sprzęt sportowo-rekreacyjny, napędzane siłą mięśni osoby poruszającej się tym urządzeniem.
- Hulajnoga elektryczna (art. 2 pkt 47b PRD) – pojazd napędzany elektrycznie, dwuosiowy, z kierownicą, bez siedzenia i pedałów, konstrukcyjnie przeznaczony do poruszania się wyłącznie przez kierującego znajdującego się na tym pojeździe. Definicja wprost nie dopuszcza przebywania na hulajnodze elektrycznej więcej niż jednej osoby.
- Urządzenie transportu osobistego (art. 2 pkt 47c PRD) – pojazd napędzany elektrycznie, z wyłączeniem hulajnogi elektrycznej, bez siedzenia i pedałów, konstrukcyjnie przeznaczony do poruszania się wyłącznie przez kierującego znajdującego się na tym pojeździe. Przykłady UTO to: deskorolki elektryczne, elektryczne urządzenia samopoziomujące itp.
Ustawa z dnia 25 lutego 2021 r. zmienia tytuł rozdziału 2 w dziale II PRD na „Ruch pieszych oraz osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch”. Przepisy tego rozdziału będą dotyczyć także osób poruszających się przy użyciu urządzeń wspomagających ruch. Nowe brzmienie zdania drugiego w art. 11 ust. 4 PRD wprowadza obowiązek ustąpienia miejsca przez pieszego, z wyjątkiem osoby niepełnosprawnej osobie poruszającej się po drodze dla rowerów przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, kierującemu rowerem, hulajnogą elektryczną lub urządzeniem transportu osobistego, co jest konsekwencją dopuszczenia ruchu ww. urządzeń na drodze dla rowerów. W strefie zamieszkania pieszy będzie miał pierwszeństwo zarówno przed pojazdem, jak i osobą poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch (art. 11 ust. 5 PRD).
Nowy art. 15a PRD reguluje zasady ruchu i obowiązki osoby poruszającej się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch. Będzie ona obowiązana korzystać z chodnika, drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów. Na drodze dla rowerów będzie obowiązywał ją ruch prawostronny. Kierujący rowerem, hulajnogą elektryczną, UTO oraz osoby poruszające się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruchu będą poruszać po drodze dla rowerów na takich samych zasadach. W strefie zamieszkania osoba poruszająca się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch będzie mogła korzystać z całej szerokości drogi, z pierwszeństwem przed pojazdem. Z myślą o ochronie pieszych, ustawa zobowiązuje osobę, która korzysta z chodnika albo drogi dla pieszych przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch do poruszania się z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego, zachowania szczególnej ostrożności, ustępowania pierwszeństwa pieszemu oraz nieutrudniania jego ruchu.
Przekraczanie jezdni oraz torowiska będzie dozwolone wyłącznie na przejściu dla pieszych albo przejeździe dla rowerzystów, oczywiście z zachowaniem szczególnej ostrożności. Ze względów bezpieczeństwa korzystanie z urządzenia wspomagającego ruch podczas przekraczania jezdni na przejściu dla pieszych będzie niedopuszczalne.
Ponadto osoba poruszająca się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch będzie obowiązana: poruszać się z prędkością zapewniającą panowanie nad tym urządzeniem, z uwzględnieniem warunków, w jakich ruch się odbywa; przy wymijaniu zachować bezpieczny odstęp od wymijanego pojazdu lub uczestnika ruchu; przy omijaniu zachować bezpieczny odstęp od omijanego pojazdu, uczestnika ruchu lub przeszkody; przed wyprzedzaniem upewnić się, czy ma dostateczne miejsce do wyprzedzania bez utrudnienia komukolwiek ruchu; zbliżając się do przejścia dla pieszych, zachować szczególną ostrożność i ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu. Obowiązywać będą także zakazy: poruszania się w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu; przewożenia innej osoby, zwierzęcia lub ładunku; ciągnięcia pojazdu lub ładunku; czepiania się pojazdów; poruszania się tyłem.
Być może najbardziej rewolucyjną zmianą jest od dawna już zapowiadane ograniczenie dopuszczalnej prędkości dla hulajnogi elektrycznej i UTO do 20 km/h (art. 20 ust. 6 PRD). Takie samo ograniczenie będzie obowiązywać w strefie zamieszkania (art. 20 ust. 2 PRD). Ustawa doprecyzowuje przepisy odnoszące się do wykonywania obowiązku sygnalizowania zamiaru zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu (art. 22 ust. 5 PRD). W przypadku gdy pojazd nie będzie wyposażony w kierunkowskazy, kierujący pojazdem będzie obowiązany zawczasu i wyraźnie sygnalizować zamiar zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu przez wyciągnięcie ręki w stronę zamierzonej zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu.
Nowe brzmienie art. 24 ust. 2 PRD zobowiązuje do zachowania odstępu nie mniejszego niż 1 m przy wyprzedzaniu hulajnogi. Ustawa rozszerza obowiązek wskazany w art. 27 ust. 1 PRD, który dotyczący ustąpienia pierwszeństwa rowerowi znajdującemu się na przejeździe dla rowerzystów na kierujących: hulajnogą elektryczną, UTO oraz osobie poruszającej się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, znajdującym się na przejeździe. Ww. obowiązek ulegnie także rozszerzeniu w przypadku kierującego pojazdem, który skręca w drogę poprzeczną, wobec jadących hulajnogą elektryczną lub UTO oraz osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, jadących na wprost po jezdni, pasie ruchu dla rowerów, drodze dla rowerów lub innej części drogi, którą zamierzają opuścić (art. 27 ust. 1a PRD) oraz przez kierującego pojazdem, przejeżdżającego przez drogę dla rowerów poza jezdnią (art. 27 ust. 3 PRD). Wobec zmiany art. 32 ust. 1 pkt 2 PRD, dopuszczalne będzie poruszanie się kolumny hulajnóg elektrycznych, maksymalnie w liczbie 15 pojazdów. Art. 32 ust 6 PRD wprowadza zakaz wjeżdżania między hulajnogi elektryczne jadące w kolumnie.
Ustawa zmienia tytuł oddziału 11 w dziale II w rozdziale 3 PRD na „Przepisy dodatkowe o ruchu rowerów, hulajnóg elektrycznych, urządzeń transportu osobistego, motorowerów oraz pojazdów zaprzęgowych”. Nowe brzmienie art. 33 ust. 1 PRD określa podstawową część drogi do poruszania się przez kierującego hulajnogą elektryczną, jaką ma być droga dla rowerów lub pas ruchu dla rowerów. Zmianie ulegnie także treść obowiązku kierującego rowerem lub hulajnogą elektryczną, który korzysta z drogi dla rowerów i pieszych, poprzez zastąpienie sformułowania „ustępowania miejsca pieszym” na „ustępowanie pierwszeństwa pieszemu”, co ma na celu ochronę bezpieczeństwa pieszych. Kierujący hulajnogą elektryczną będzie mógł zatrzymać się w śluzie rowerowej obok innych kierujących tymi pojazdami (art. 33 ust. 1a PRD).
Zakazy dotyczące ruchu rowerów oraz motorowerów z art. 33 ust. 3 PRD będą obowiązywać także kierującego hulajnogą elektryczną: zakaz jazdy po jezdni obok innego uczestnika ruchu, zakaz jazdy bez trzymania co najmniej jednej ręki na kierownicy oraz nóg na pedałach lub podnóżkach oraz zakaz czepiania się pojazdów.
Nowo dodany do PRD art. 33a określa zasady ruchu obowiązujące kierującego hulajnogą elektryczną, które są odrębne od zasad ruchu rowerów. Kierujący hulajnogą elektryczną będzie obowiązany korzystać z jezdni, po której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością nie większą niż 30 km/h, w przypadku gdy brakuje wydzielonej drogi dla rowerów oraz pasa ruchu dla rowerów. Korzystanie z chodnika lub drogi dla pieszych przez kierującego hulajnogą elektryczną będzie dozwolone wyjątkowo, gdy chodnik będzie usytuowany wzdłuż jezdni, po której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością większą niż 30 km/h i brakuje wydzielonej drogi dla rowerów oraz pasa ruchu dla rowerów. Art. 33c reguluje obowiązki kierującego hulajnogą elektryczną podczas korzystania z chodnika albo drogi dla pieszych: jazda z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego, zachowanie szczególnej ostrożności, ustępowanie pierwszeństwa pieszemu oraz nieutrudnianie jego ruchu. Natomiast art. 33a ust. 3 PRD zakazuje kierującemu hulajnogą elektryczną: ciągnięcia lub holowania innego pojazdu, przewożenia innej osoby, zwierzęcia lub ładunku.
Zasady ruchu obowiązujące kierującego UTO określa nowy art. 33b – będzie on obowiązany korzystać z drogi dla rowerów, jeżeli jest ona wyznaczona dla kierunku, w którym się porusza lub zamierza skręcić. Korzystając z drogi dla rowerów i pieszych będzie obowiązany zachować szczególną ostrożność i ustępować pierwszeństwa pieszemu. Korzystanie z chodnika lub drogi dla pieszych przez kierującego UTO będzie dozwolone wyjątkowo, w przypadku braku wydzielonej drogi dla rowerów. Obowiązki kierującego UTO wobec pieszego są takie same jak kierującego hulajnogą elektryczną (art. 33c PRD). Zakazy również są podobne, z tą jednak różnicą, że kierującemu UTO zabrania się dodatkowo czepiania się pojazdów (art. 33b ust 3 pkt 3 PRD). Katalog zakazów skierowanych do kierującego pojazdem został uzupełniony o zakaz ciągnięcia za pojazdem kierującego hulajnogą elektryczną lub urządzeniem transportu osobistego, osoby poruszającej się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, osoby na sankach lub innym podobnym urządzeniu, zwierzęcia lub ładunku (art. 60 ust. 2 pkt 4 PRD).
Kolejną rewolucyjną zmianą jest nowo dodany art. 33d ust. 1 PRD, który zakazuje dzieciom w wieku do 10 lat kierowania hulajnogą elektryczną lub UTO na drodze. W strefie zamieszkania dziecko w wieku do 10 lat będzie mogło kierować hulajnogą elektryczną lub UTO wyłącznie pod opieką osoby dorosłej. W związku z powyższym, ustawa nowelizująca dokonuje także zmian w ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami. Art. 7 ust. 1 w pkt 2 ww. ustawy będzie określał dokumenty stwierdzające posiadanie uprawnienia do kierowania hulajnogą elektryczną lub UTO, tj. kartę rowerową lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T – w przypadku osób, które nie ukończyły 18 lat. Dla osób powyżej 18 lat dokument taki nie będzie wymagany. Osoby poniżej 10 roku życia nie będą mogły korzystać z hulajnóg elektrycznych lub UTO (poza strefą zamieszkania), zgodnie ze zmienianym art. 8 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy, ponieważ granica wieku dla możliwości uzyskania karty rowerowej to właśnie 10 lat.
Ustawa z dnia 25 lutego 2021 r. reguluje także kwestię postoju hulajnóg elektrycznych, które do tej pory mogły być zostawianie praktycznie wszędzie, a ich użytkownicy byli bezkarni. Art. 47 ust. 3 PRD dopuszcza postój roweru, hulajnogi elektrycznej lub UTO na chodniku w miejscu do tego przeznaczonym, a w razie braku takiego miejsca – jak najbliżej zewnętrznej krawędzi chodnika najbardziej oddalonej od jezdni oraz równolegle do tej krawędzi, przy zachowaniu warunków określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 PRD. W przypadku pozostawienia hulajnogi lub UTO np. w miejscu, gdzie jest to zabronione, pojazd będzie usunięty z drogi na koszt właściciela z opłatą 123 zł, a za każdą dobę przechowywania na wyznaczonym przez starostę parkingu strzeżonym opłata wyniesie 23 zł (art. 130a ust.6a lit. h PRD).
Należy podkreślić, że postój pojazdów, w tym roweru (po wejściu w życie omawianej ustawy także hulajnogi elektrycznej lub UTO) na chodniku w sposób niezgodny z przepisami PRD jest wykroczeniem, zagrożonym karą grzywny (na podstawie art. 90 lub art. 97 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń). Z tabeli B w załączniku do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń w lp. 139 wynika, że za naruszenie warunków dopuszczalności zatrzymania lub postoju pojazdu na chodniku z art. 47 PRD grzywna wynosi 100 zł.
W Kodeksie wykroczeń zostanie spenalizowane także nowe wykroczenie: „Art. 86a. Kto, kierując rowerem, hulajnogą elektryczną lub urządzeniem transportu osobistego albo poruszając się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch na chodniku lub drodze dla pieszych, nie porusza się z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego lub nie ustępuje pierwszeństwa pieszemu, podlega karze grzywny albo karze nagany”.
W związku z licznymi nakazami i zakazami skierowanymi do użytkowników hulajnóg elektrycznych i innych tego typu urządzeń, ustawa nowelizująca rozszerza katalog uprawnień policji w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych. Na podstawie art. 129 ust. 2 pkt 1 PRD policjant będzie uprawniony także do legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiążących poleceń co do sposobu używania urządzenia wspomagającego ruch. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 129 ust. 2 pkt 8 lit. a PRD policjant będzie uprawniony również do uniemożliwienia poruszania się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch osobie znajdującej się w stanie nietrzeźwości lub stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu. Rozszerzeniu ulegną także kompetencje strażników gminnych (miejskich), którzy np. będą upoważnieni do legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiążących poleceń co do sposobu korzystania z drogi, używania pojazdu lub urządzenia wspomagającego ruch (art. 129b ust. 3 pkt 4 PRD).
Ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia. Przepisy przejściowe (art. 4) wskazują, że hulajnogi elektryczne i UTO wprowadzane do obrotu po dniu 31 grudnia 2021 r. będą musiały spełniać warunki techniczne określone dla tych pojazdów w przepisach wydanych na podstawie art. 66 ust. 5 PRD (rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia). Natomiast dla urządzeń wprowadzonych do obrotu przed dniem 1 stycznia 2022 r. nie będzie takich wymagań. Producenci i przedsiębiorcy zajmujący się wypożyczaniem m.in. hulajnóg elektrycznych będą mieli więc trochę czasu na zapoznanie się z nowymi i rewolucyjnymi dla rynku regulacjami oraz dostosowanie się do nich.
Prawne uporządkowanie ruchu hulajnóg elektrycznych, UTO oraz urządzeń wspomagających ruch, m.in. przez znaczne ograniczenie ich ruchu na chodnikach i drogach dla pieszych ma w założeniu zapewnić wyższy poziom bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego (zarówno pieszych, jak i użytkowników samych urządzeń), a także pozytywnie wpłynąć na komfort korzystania przez pieszych z przeznaczonej dla nich infrastruktury drogowej. Nowelizacja może jednak stać się hamulcem dla stale rozwijającego się rynku hulajnóg elektrycznych i UTO. Możliwe, że część firm zajmujących się wypożyczaniem tego typu sprzętu ograniczy lub zakończy swoją działalność w Polsce.
