24 maja 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny podjął uchwałę (sygn. I FPS 1/21) o następującej treści: „W świetle art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U z 2017 r., poz. 2188 ze zm.) oraz art. 1 – 3 i art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r., poz. 2325 ze zm.) ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325 ze zm.) mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji”.

Siódemkowa uchwała NSA została podjęta na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. Porusza kwestię powszechnej praktyki wszczynania przez organy podatkowe postępowań karnoskarbowych tuż przed upływem terminu przedawnienia, jedynie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej.

NSA zajął zdecydowane stanowisko co do zakresu sądowej kontroli działań organów administracyjnych. Teza uchwały potwierdza poglądy wyrażane już dotychczas w orzecznictwie (np. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 22 lipca 2019 r., I SA/Wr 366/19), że sądy administracyjne mogą badać wpływ wszczęcia postępowania karnoskarbowego na bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Szeroka kognicja sądu ma służyć zasadzie praworządności oraz zasadzie zaufania, które nakazują przeciwdziałanie nadużyciu prawa, zwłaszcza, gdy jest dokonywane przez organy władzy. Merytoryczna kontrola zaskarżonej decyzji administracyjnej powinna wykazać czy organ podatkowy rzeczywiście wszczął postępowanie karnoskarbowe w celu wykrycia przestępstwa skarbowego albo wykroczenia skarbowego związanego z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, czy też działanie organu było instrumentalne i miało na celu jedynie zawieszenie biegu terminu przedawnienia.

Podatnik będzie miał prawo zweryfikować w drodze skargi do sądu administracyjnego, czy doszło do skutecznego zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Do tej pory część składów orzekających była zdania, że sądy są władne jedynie formalnie badać czy podatnik został prawidłowo zawiadomiony o wszczęciu postępowania, jednak NSA uznał, że pojęcie sprawy sądowoadministracyjnej, które wyznacza zakres kontroli dokonywanej przez sądy powinno być rozumiane szerzej. W ustnych motywach uchwały (pisemne uzasadnienie zostanie opublikowane wkrótce) NSA podkreślił, że to na organie podatkowym ciąży powinność wykazania w uzasadnieniu decyzji, że postępowanie nie zostało wszczęte jedynie z uwagi na wstrzymanie biegu terminu przedawnienia.

Uchwała z 24 maja ma pośrednią moc wiążącą, co oznacza, że stanowisko zajęte przez NSA w treści uchwały wiąże wszystkie składy orzekające sądów administracyjnych do chwili, w której nie nastąpi zmiana tego stanowiska. Organy podatkowe powinny więc mieć na uwadze, że wszczęcie postępowania karnoskarbowego nie zawsze będzie skutkować zawieszeniem przedawnienia, a podatnicy mają narzędzie obrony przed instrumentalnym stosowaniem prawa.