Zgodnie z brzmieniem art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia.
W myśl art. 34 ust. 2 ww. ustawy za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą podczas i w związku z:
1) wsiadaniem do pojazdu mechanicznego lub wysiadaniem z niego;
2) bezpośrednim załadowywaniem lub rozładowywaniem pojazdu mechanicznego;
3) zatrzymaniem lub postojem pojazdu mechanicznego.
Natomiast w świetle art. 436 § 1 k.c. odpowiedzialność przewidzianą w artykule 435 k.c. (za ruch przedsiębiorstwa lub zakładu) ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
Zakres odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego na gruncie art. 34 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych jest szerszy niż ten wynikający z normy art. 436 § 1 w zw. z art. 435 k.c. Ustawodawca w zakresie podmiotowym ujął obok posiadacza również każdą osobę kierującą pojazdem w chwili wypadku ubezpieczeniowego. Dodatkowo posiadacz pojazdu mechanicznego ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone nie tylko przez kierującego, lecz także przez pasażera pojazdu, jeśli tylko pozostają one w związku z ruchem pojazdu (Dybała Grzegorz (red.), Szpyt Kamil (red.), Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Komentarz). Nie ma wątpliwości, że szkoda może być wyrządzona także w czasie dobrowolnego lub przymusowego postoju samochodu. Zakończenie jazdy wcale nie musi nastąpić w miejscu z góry zaplanowanym, jednak z reguły nie nastąpi ono, dopóki samochód pozostaje na drodze publicznej. W przypadku awarii samochodu, która czyni go niezdatnym do dalszej podróży, to ruch samochodu ustanie dopiero, gdy zostanie on odholowany do miejsca naprawy. Samochód pozostawiony na szosie stwarza niebezpieczeństwo dla innych użytkowników i dlatego uważany będzie za pozostający w ruchu (ibidem).
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lipca 2023 roku w sprawie o sygn. akt II CSK 1008/22 uznał, że ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność z tytułu ubezpieczenia OC również w sytuacji, gdy szkoda powstała w wyniku ruchu pracujących narzędzi czy urządzeń w bezruchu zamontowanych w pojeździe mechanicznym w czasie jego postoju. Sąd w ww. sprawie rozpoznawał skargę kasacyjną jednego z poszkodowanych, pracujących w koszu podnośnika, który spadł na beton z dużej wysokości przeciwko ubezpieczycielowi. Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna jest zasadna i uchylił orzeczenia sądów obu instancji, które oddaliły roszczenie poszkodowanych.
Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt II CSK 1008/22 wskazał, na brak celowości rozróżniania faz ruchu pojazdu w sytuacji, gdy nie jest możliwe jego ścisłe ustalenie, przypominając o szerokim ujęciu ruchu pojazdu w art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Przytoczone orzeczenie to kontynuacja linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wyrażonej m.in. w uchwale 7 sędziów z dnia 14 stycznia 2022 roku, sygn. akt III CZP 7/22, zgodnie z którą odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń wynikająca z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje szkody wyrządzone w wyniku pracy urządzenia zamontowanego w pojeździe także wtedy, gdy w chwili wyrządzenia szkody pojazd nie pełnił funkcji komunikacyjnej (art. 34 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – jedn. tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 854 w związku z art. 436 k.c.).
Zaznaczyć należy, że istotnym kryterium pozwalającym na zakwalifikowanie pojazdu jako mechanicznego środka komunikacji, o którym mowa w art. 436 k.c. jest to, aby pojazd lub urządzenie były wyposażone we własny środek napędu i były wprawiane w ruch przy pomocy silnika. Do tego grona należy zaliczyć hulajnogi elektryczne, segwaye PT czy pojazd autonomiczny, przy czym przy analizie odpowiedzialności za pojazd autonomiczny pojawiają się wątpliwości kto jest odpowiedzialny za powstanie szkody, czy producent oprogramowania czy producent tego pojazdu a może posiadacz. W doktrynie przyjmuje się, że odpowiedzialność za szkodę spowodowaną ruchem takiego pojazdu powinna obciążać co do zasady producenta pojazdu (oprogramowania), przy zastosowaniu per analogiam reguł odpowiedzialności za produkt niebezpieczny, gdyż osoba przebywająca w pojeździe nie ma na niego zasadniczo żadnego wpływu (Balwicka-Szczyrba Małgorzata (red.), Sylwestrzak Anna (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany). Z uwagi na rozwój tego typu technologii z całą pewnością w przyszłości staną się one przedmiotem głębszej analizy z uwagi na konieczność wprowadzenia odpowiednich zmian legislacyjnych.
