Ustawa z dnia 6 października 2022 roku o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz. U. 2022, poz. 2339) została podpisana przez Prezydenta 17 listopada 2022 roku, a część przepisów weszła w życie już 18 grudnia 2022 roku. Zmiany zostały wprowadzone m.in. do uregulowań związanych z umową pożyczki w Kodeksie cywilnym, zabezpieczenia umowy pożyczki i nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w związku z umową pożyczki w Kodeksie Postępowania Cywilnego oraz umów o kredyt konsumencki w ustawie o kredycie konsumenckim. Poniżej zostały omówione najważniejsze znowelizowane przepisy.

Zdefiniowane koszty pozaodsetkowe

Zmianie uległy przepisy dotyczące pożyczki w Kodeksie cywilnym oraz regulacje w ustawie o kredycie konsumenckim. Ustawodawca do umowy pożyczki uregulowanej w art. 720 i następnych Kodeksu cywilnego dodał art. 720 ¹ – 720⁵ , w których zostały m.in. definiowane koszty związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej. Koszty te jako pozaodsetkowe są możliwe do żądania od biorącego pożyczkę, jednakże z zachowaniem reguł wynikających z nowych przepisów.

Jako koszty pozaodsetkowe należy rozumieć:

1) marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy pożyczki, udzieleniem pożyczki lub jej obsługą albo koszty o podobnym charakterze,

2) opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, jej nieterminową spłatą albo koszty o podobnym charakterze,

3) koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki, koszty pozyskiwania informacji dotyczących biorącego pożyczkę, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do zawarcia umowy

– z wyłączeniem opłat notarialnych oraz danin o charakterze publicznoprawnym, które strony są zobowiązane ponieść w związku z zawarciem umowy.

Do kosztów tych też może zostać doliczone wynagrodzenie agenta lub innej osoby, za pośrednictwem której dający pożyczkę zawiera umowę.

Pozaodsetkowe koszty dla pożyczki zawieranej z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby nie mogą przekroczyć 25% całkowitej kwoty pożyczki w całym okresie spłaty pożyczki.

Jeżeli biorący pożyczkę udziela zabezpieczenia, należy zobowiązanie to zawrzeć w umowie pożyczki. Suma zabezpieczenia roszczeń z umowy pożyczki nie może być wyższa od kwoty pożyczki i odsetek maksymalnych za okres na który została udzielona pożyczka oraz odsetek maksymalnych za opóźnienie za okres 6 miesięcy, a także pozaodsetkowych kosztów. Ograniczeń co do zabezpieczenia nie stosuje się do hipoteki i zastawu rejestrowego.

Zmiany w ustawie o kredycie konsumenckim

Nowe przepisy będą miały również istotne znaczenie dla branży motoryzacyjnej w przypadku sprzedaży konsumentom pojazdów na raty.

Na wstępie należy przypomnieć, że przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Przepisów ustawy o kredycie konsumenckim nie stosuje się m.in. do umowy leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku nabycia przedmiotu umowy przez konsumenta.

Zgodnie z nowelizacją, instytucja pożyczkowa (którą w rozumieniu ustawy jest m.in. bank, instytucja kredytowa, podmiot którego działalność polega na udzielaniu kredytów konsumenckich w postaci odroczenia zapłaty ceny lub wynagrodzenia na zakup oferowanych przez niego towarów i usług) od 18 maja 2023 roku (data wejścia w życie tej części przepisów) będzie uzależniała udzielenie kredytu konsumenckiego od pozytywnej oceny zdolności kredytowej. Obowiązek zbadania zdolności kredytowej nie jest niczym nowym, jednakże od momentu wejścia zmian w życie nowelizacji brak rzetelności instytucji pożyczkowej w tym aspekcie będzie miał swoje konsekwencje. Ocena ta ma być przeprowadzona w oparciu o dane biura informacji gospodarczej (obecnie są nimi: BIG InfoMonitor S.A., Krajowe Biuro Informacji Gospodarczej S.A., Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej S.A., ERIF Biuro Informacji Gospodarczej S.A., Krajowa Informacja Długów Telekomunikacyjnych Biuro Informacji Gospodarczej S.A.) i Biura Informacji Kredytowej. W przypadku gdy analiza ww. danych nie pozwala na dokonanie oceny zdolności kredytowej, instytucja pożyczkowa odbiera od konsumenta oświadczenie o jego dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego, wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość dochodów konsumenta. Oświadczenie odbiera się w każdym przypadku gdy całkowita kwota kredytu przekracza dwukrotność wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (od 1 stycznia 2023 roku minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3 490 zł) i będzie ono stanowiło integralną część umowy. Obowiązek przechowywania danych na podstawie których został udzielony kredyt konsumencki ciąży na instytucji pożyczkowej lub jej następcach prawnych przez okres 3 lat od dnia ustania stosunku prawnego uzasadniającego ich pozyskanie.

Jeżeli instytucja pożyczkowa udzieliła kredytu konsumenckiego konsumentowi pomijając ocenę jego zdolności kredytowej czy też nie odebrała od niego stosownego oświadczenia lub gdy z treści oświadczenia konsumenta i uzyskanych przez instytucję pożyczkową informacji wynikało, że na dzień zawarcia umowy kredytu konsumenckiego konsument miał zaległości w spłacie innego zobowiązania pieniężnego wynoszące powyżej 6 miesięcy, a kredyt konsumencki nie był przeznaczony na spłatę tej zaległości, to zbycie wierzytelności z tej umowy w drodze przelewu lub w inny sposób jest nieważne. W takim przypadku dochodzenie wierzytelności jest dopuszczalne dopiero po dniu całkowitej spłaty wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięcia lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia tego zobowiązania – przy czym zakaz zbywania wierzytelności i jej dochodzenia nie wstrzymuje biegu przedawnienia, a za okres zakazu zbywania wierzytelności i jej dochodzenia nie można doliczać odsetek lub pozaodsetkowych kosztów kredytu, a także innych opłat związanych z tą wierzytelnością, przy czym powyższe okoliczności są badane dopiero w postępowaniu przed sądem na zarzut konsumenta.

Instytucja pożyczkowa będzie również miała obowiązek raportowania o udzielonym kredycie konsumenckim do BIK. Obowiązek będzie również ciążył w przypadku zaległości w spłacie, wówczas będzie możliwość przekazania informacji do BIK lub biura informacji gospodarczej

Natomiast od 18 grudnia 2022 roku weszły w życie zmiany dotyczące sposobu obliczania pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Pozaodsetkowe koszty kredytu nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu. Do kredytu konsumenckiego udzielonego przez instytucję kredytową nie stosuje się omówionych powyżej zmian wprowadzonych do Kodeksu cywilnego.

Instytucja pożyczkowa może być prowadzona w formie spółki akcyjnej albo w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą z minimalnym kapitałem zakładowym 1 000 000 zł. Podmiot zamierzający prowadzić działalność gospodarczą poprzez udzielanie kredytów konsumenckich ma obowiązek zgłoszenia takiego zamiaru Komisji Nadzoru Finansowego 2 miesiące przed rozpoczęciem działalności. Instytucje pożyczkowe będą nadzorowane przez KNF.