Tytułowa ustawa AML (Anti-Money Laundering) to ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu z 1 marca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 723). Zastąpiła ona analogiczną ustawę z 2000 roku, która była dobrze znana sprzedawcom pojazdów (w tym autoryzowanym dealerom i komisom) ponieważ dotyczyła m.in. zasad przyjmowania płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 15 000 euro. Nowa ustawa również przewiduje obowiązki związane z przyjmowaniem gotówki i niestety przewiduje też nowe.

Instytucje obowiązane

Ustawa wymienia 25 kategorii „instytucji obowiązanych” – są to między innymi banki, SKOKi, zakłady ubezpieczeń czy notariusze.

Jedną z takich kategorii (art. 1 pkt 23) są wszyscy pozostali przedsiębiorcy, ale tylko w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 10 000 euro (bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane). Obowiązki z ustawy nie dotyczą więc wszystkich transakcji dealera, ale tylko wpłat (albo wypłat) gotówkowych za towary w wysokości lub powyżej ww. kwoty. Nowość wynikająca z nowej ustawy jest taka, że po pierwsze zmianie uległ dolny limit operacji gotówkowej (z 15.000 na 10.000 euro), po drugie pod przepisy ustawy podlegają także „wychodzące” transakcje gotówkowe. Pamiętajmy też że muszą to być płatności za towary, a za usługi i inne prawa majątkowe już nie.

W kontekście firmy dealerskiej należy jednak wspomnieć, że ustawa dotyczy również pośredników ubezpieczeniowych (art. 1 pkt 9) – takich którzy wykonują czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń na życie (w tym jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym), posagowych, zaopatrzenia dzieci, rentowych oraz wypadkowych i chorobowych (tych ostatnich jeżeli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych wyżej). W przypadku dealerów prowadzących tego typu działalność (a sporo dealerów ją prowadzi, ponieważ sprzedaje nie tylko ubezpieczenia majątkowe dotyczące pojazdów) sytuacja się nieco komplikuje i obowiązki z ustawy są szersze, ponieważ przy tej kategorii podmiotów nie ma tu sformułowania „w zakresie” jak w przypadku pozostałych przedsiębiorców, co oznacza że z automatu pośredników ubezpieczeniowych dotyczyć będą wszystkie obowiązki z ustawy. O ile więc opisane niżej obowiązki będą dotyczyć dealera tylko w zakresie transakcji gotówkowych powyżej 10.000 euro, to dealera będącego pośrednikiem ubezpieczeniowym sprzedającym ubezpieczenia na życie i połączone z nimi ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, obowiązki te będą dotyczyć w zakresie wszystkich jego transakcji. Oczywiście naturalnym pytaniem jakie się tutaj rodzi, jest to czy jeżeli dealer sprzeda jedno tego typu ubezpieczenie w roku, to czy już podpada w całości pod ustawę AML. No niestety ustawa nie rozstrzyga wprost tego problemu i nie wprowadza tu wyraźnej granicy, ale dla bezpieczeństwa należy przyjąć że nawet jedna czynność powoduje wpadnięcie w reżim ustawy.

Wyznaczenie osób odpowiedzialnych

Pierwszym obowiązkiem jest wyznaczenie kadry kierowniczej wyższego szczebla odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków określonych w ustawie, a w przypadku instytucji obowiązanej, w której działa zarząd lub inny organ zarządzający, osobę odpowiedzialną za wdrażanie obowiązków określonych w ustawie wyznacza się spośród jego członków. Ponadto, instytucje obowiązane muszą wyznaczyć pracownika zajmującego kierownicze stanowisko odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności działalności instytucji obowiązanej oraz jej pracowników i innych osób wykonujących czynności na rzecz tej instytucji obowiązanej z przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Środki bezpieczeństwa finansowego

Głównym obowiązkiem jest jednak podejmowanie „środków bezpieczeństwa finansowego”. Zgodnie z omawianymi przepisami „środki bezpieczeństwa finansowego” obejmują poniższe czynności:

• Identyfikację klienta oraz weryfikację jego tożsamości. W ramach tego istnieje między innymi poprzez obowiązek zebrania numeru PESEL, zebrania numeru dokumentu tożsamości, NIP klienta, a w przypadku osoby prawnej numeru PESEL osoby ją reprezentującej.
• Identyfikację beneficjenta rzeczywistego, w tym podejmowanie uzasadnionych czynności w celu weryfikacji jego tożsamości oraz ustalenia jego struktury własności i kontroli. „Beneficjenta rzeczywistymi” są osoby fizyczne sprawujące bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta.
• Ocenę stosunków gospodarczych, w tym stosownie do sytuacji, uzyskanie informacji na temat ich celu i zamierzonego charakteru.
• Bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta, w tym m. in. badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta – w przypadkach uzasadnionych okolicznościami.

Instytucje obowiązane mają obowiązek dokumentowania zastosowanych środków bezpieczeństwa finansowego oraz wyników bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji. Sprowadzać się to będzie w praktyce do obowiązku sporządzania wewnętrznych notatek lub wypełniania formularzy, w których pracownik oświadczy, że zbadał Krajowy Rejestr Sądowy lub Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych w celu ustalenia kto jest wspólnikiem spółki i ocenił ryzyko czy transakcja nie doprowadzi do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Jak też widać z powyższego, część obowiązków w zakresie ustalania źródeł finansowania klienta jest w zasadzie nie do wykonania, więc konieczne będzie dawanie klientowi do podpisania jedynie odpowiednich oświadczeń.

Na szczęście obowiązek stosowania ŚBF nie będzie istniał za każdym razem, ponieważ zgodnie z art. 35 ustawy, środki bezpieczeństwa finansowego podejmowane są w momencie:

• nawiązywania stosunków gospodarczych
• wątpliwości co do prawdziwości lub kompletności dotychczas uzyskanych danych identyfikacyjnych klienta;
• podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu;
• w odniesieniu do klientów, z którymi utrzymywane są stosunki gospodarcze z uwzględnieniem rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, w szczególności gdy doszło do zmiany uprzednio ustalonego charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych.

Powyższe oznacza, że mając wpłatę (wypłatę) gotówkową powyżej 10.000 euro, która jest przesłanką zastosowania ustawy przez dealera, rzeczone środki bezpieczeństwa finansowego w praktyce podejmowane będą tylko podczas pierwszej tego typu wpłaty (wypłaty) u danego klienta. Wynika to z tego, że są one stosowane podczas nawiązywania stosunków gospodarczych, a później już tylko w sytuacji wystąpienia którejś z przesłanek stypizowanych w pozostałych tiretach. Nadmienić trzeba, że

Co ciekawe, instytucje obowiązane na potrzeby stosowania środków bezpieczeństwa finansowego mogą przetwarzać informacje zawarte w dokumentach tożsamości klienta i osoby upoważnionej do działania w jego imieniu oraz sporządzać ich kopie.

W ramach obowiązku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego instytucje obowiązane mają także obowiązek „dokumentować rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną oraz jego ocenę”. Ponadto wprowadzono tu, podobnie jak w przypadku na przykład RODO, zasadę rozliczalności – na żądanie organów, instytucje obowiązane będą musiały wykazać, że przy uwzględnieniu poziomu rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną zastosowały odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego.

Instytucje obowiązane mają obowiązek przechowywać przez okres 5 lat, licząc od pierwszego dnia roku następującego po roku, w którym zakończono stosunki gospodarcze z klientem lub w którym przeprowadzono transakcje okazjonalne:

• kopie dokumentów i informacje uzyskane w wyniku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;
• dowody potwierdzające przeprowadzone transakcje i ewidencje transakcji, obejmujące oryginalne dokumenty lub kopie dokumentów konieczne do identyfikacji transakcji.

W przypadku gdy instytucja obowiązana nie może zastosować jednego ze środków bezpieczeństwa finansowego:

1) nie nawiązuje stosunków gospodarczych;

2) nie przeprowadza transakcji okazjonalnej;

3) nie przeprowadza transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego;

4) rozwiązuje stosunki gospodarcze.

Ponadto, Instytucja obowiązana ocenia, czy niemożność zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego stanowi podstawę do przekazania Generalnemu Inspektorowi zawiadomienia.

Obowiązki bieżące

Trzecia grupa obowiązków jest dosyć problematyczna, ponieważ nie wiążą się one z konkretną czynnością ale mają charakter stały. W tym zakresie przedsiębiorcy są zobowiązani:

• wprowadzić wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
• zapewnić udział osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków
• opracować i wdrożyć wewnętrzną procedurę anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

 Obowiązek przekazania informacji do GIIF o wpłacie gotówkowej

Kolejnym ważnym obowiązkiem będzie obowiązek przekazania Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej informacji o przyjętej wpłacie gotówkowej lub dokonanej wypłacie gotówkowej środków pieniężnych o równowartości przekraczającej 15 000 euro. Ustawa wprowadza obowiązek poinformowania GiIIF o fakcie dokonania wielu rodzajów transakcji, ale jako że dla przedsiębiorców nie mieszczących się w żadnej innej kategorii wymienionej w art. 1 ustawy obowiązek stosowania ustawy powoduje jedynie przyjęcie lub dokonanie płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 10 000 euro, to tylko wpłaty lub wypłaty powyżej 15.000 euro, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1 ustawy powodują obowiązek przekazania informacji. Dealerzy muszą przekazywać te informacje w terminie 7 dni od dnia przyjęcia wpłaty środków pieniężnych.

W celu realizacji po raz pierwszy tego obowiązku instytucja obowiązana jest zobowiązana przekazać do Generalnego Inspektora formularz identyfikujący.

Przekazywanie informacji oraz składanie formularza identyfikującego odbywa się za pomocą strony https://www.giif.mofnet.gov.pl/.

Sankcje

Jak każdy akt prawny tego typu, ustawa AML zawiera kary za brak stosowania jej przepisów.

Pierwszą grupę sankcję stanowią kary administracyjne, którymi są:

1)publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów ustawy przez tę instytucję w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych;

2)nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności;

3)cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej;

4)zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok;

5)kara pieniężna

Karę pieniężną nakłada się do wysokości dwukrotności kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję obowiązaną w wyniku naruszenia albo – w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie kwoty tej korzyści lub straty – do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro.

W przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej – do wysokości równowartości kwoty 5 000 000 euro albo do wysokości 10% obrotu wykazanego w ostatnim zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy lub w ostatnim skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy W przypadku instytucji objętych skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym grupy kapitałowej

Drugą grupą są przepisy karne.

Kto, działając w imieniu lub na rzecz instytucji obowiązanej:

1) nie dopełnia obowiązku przekazania Generalnemu Inspektorowi zawiadomienia o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, lub obowiązku przekazania Generalnemu Inspektorowi zawiadomienia o powzięciu uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub wartości majątkowe będące przedmiotem tej transakcji mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu,

2) przekazuje Generalnemu Inspektorowi nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane dotyczące transakcji, rachunków lub osób

– podlega karze pozbawienia wolności od 3miesięcy do lat 5

Jeżeli sprawca czynu określonego w punkcie 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie.

Karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 podlega również ten, kto wbrew przepisom ustawy ujawnia osobom nieuprawnionym, posiadaczom rachunku lub osobom, których transakcja dotyczy, informacje zgromadzone zgodnie z ustawą lub wykorzystuje te informacje w sposób niezgodny z przepisami ustawy. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie.