W dniu 28 września 2023 r. wchodzi w życie część niedawnej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego¹. Dotyczy ona m.in. doręczeń za pośrednictwem Portalu Informacyjnego, posiedzeń zdalnych oraz rozpoznawania sprawy przez skład jednoosobowy w postępowaniu przed sądem II instancji.

1. Doręczenia elektroniczne

Wprowadzone zmiany cementują rolę Portalu Informacyjnego Sądów Powszechnych („PI”) jako medium dla wymiany korespondencji między sądem a stronami zastępowanymi przez
zawodowych pełnomocników.

Po wejściu w życie nowelizacji za pośrednictwem PI stronom oraz biegłemu będą mogły zostać udostępnione akta sprawy. Dodatkowo, jeśli strona jest zastępowana przez zawodowego pełnomocnika (np. adwokata lub radcę prawnego), pisma w sprawie będą jej doręczane co do zasady za pośrednictwem PI, chyba że:

1. 1. dane pismo podlega doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innym dokumentem niepochodzącym od sądu, o ile sąd nie dysponuje ich elektroniczną kopią;
      lub
   2. jest to niemożliwe ze względu na charakter pisma (np. zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia).

Dotychczas doręczenia pism za pośrednictwem PI znajdowały podstawę wyłącznie w przepisach antycovidowych², które zostaną uchylone z dniem wejścia w życie omawianych przepisów (14 marca 2024 r.). W porównaniu z przepisami antycovidowymi komentowana regulacja doręczeń elektronicznych doprecyzowuje reguły ich funkcjonowania.

2. Posiedzenia zdalne

Nowa ustawa ma kompleksowo uregulować kwestię posiedzeń zdalnych. Przewodniczący składu orzekającego będzie mógł zarządzić takie posiedzenie zawsze, o ile charakter czynności, konieczność ochrony praw procesowych strony lub prawidłowego toku postępowania nie stoją temu na przeszkodzie. Zdalne posiedzenia co do zasady nie znajdą również zastosowania w przypadku posiedzeń przy drzwiach zamkniętych (zarządzanych m.in. w sytuacji, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa).

Udział w posiedzeniu w sposób zdalny ma być z perspektywy stron opcją, a nie obowiązkiem (w budynku sądu nadal przebywać będą co najmniej skład orzekający oraz protokolant). O przeprowadzenie posiedzenia w sposób zdalny będzie mogła wnieść strona lub inna osoba mająca wziąć udział w posiedzeniu (np. świadek) w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Strona lub inna osoba zamierzająca wziąć udział w posiedzeniu w formie zdalnej (np. w charakterze publiczności) będzie musiała zgłosić taki zamiar sądowi co najmniej 3 dni przed terminem posiedzenia.

Strona będzie mogła natomiast przeciwstawić się przesłuchaniu świadka w ramach posiedzenia zdalnego. Taki sprzeciw powinna złożyć w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. Dotychczas rozprawy zdalne znajdowały podstawę wyłącznie w przepisach antycovidowych, które zostaną uchylone z dniem wejścia w życie omawianych przepisów (14 marca 2024 r.). W porównaniu z przepisami antycovidowymi komentowana regulacja rozpraw doprecyzowuje reguły ich funkcjonowania.

3. Jednoosobowe składy w postępowaniu apelacyjnym

Nowa ustawa wprowadza zasadę, że apelacje co do zasady będą rozpoznawane przez jednoosobowy skład orzekający (z wyjątkami). Dotychczas zasadą był skład trzyosobowy. Nowe przepisy dotyczą także spraw w toku, a więc nawet w trakcie postępowań aktualnie rozpoznawanych w II instancji skład orzekający zmieni się w sprawach nieobjętych poniższymi wyjątkami.

W składzie trzyosobowym sąd II instancji będzie rozpoznawał sprawy:

1. 1. o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych;
   2. rozpoznawane w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo;
      oraz
   3. rozpoznawane w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów, jeśli taki skład wynikał z zarządzenia prezesa sądu wydanego z uwagi na szczególną zawiłość lub precedensowy
      charakter sprawy.

Jednak nawet w powyższych szczególnych kategoriach spraw sąd II instancji nadal będzie orzekał w składzie jednoosobowym, jeśli ustawa przewiduje rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym (co jest możliwe np. jeżeli sąd oceni, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, a żadna ze stron nie złożyła wniosku o przeprowadzenie rozprawy). Wyjątkiem jest orzekanie przez sąd II instancji w składzie trzyosobowym także na posiedzeniu niejawnym, jeśli na owym posiedzeniu sąd miałby zamknąć rozprawę lub wydać wyrok.

4. Inne zmiany

Ustawa porządkuje również kwestie związane z przysługiwaniem zażalenia na niektóre postanowienia (m.in. wynagrodzenie biegłego), które powodowały problemy w praktyce już od dużej nowelizacji KPC z 2019 r. Zostanie wprowadzona również zasada, że zażalenia rozpoznawane przez inny skład sądu tej samej instancji (tzw. zażalenia poziome) będą rozpoznawane przez skład trzyosobowy. Oprócz zmian w Kodeksie postępowania cywilnego komentowana nowelizacja wprowadza również zmiany w zakresie kosztów sądowych³. Z najistotniejszych zmian w tym zakresie należy wskazać na przywrócenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w sprawach o prawa majątkowe, która będzie wynosić:

1. 1. w sprawach o wartości przedmiotu sporu nieprzekraczającej 20.000 PLN – 120 PLN;
   2. w sprawach o wartości przedmiotu sporu przekraczającej 20.000 PLN – 300 PLN.

Dotychczas od 2019 r. opłata za zawezwanie do próby ugodowej wynosiła 1/5 opłaty od pozwu, a więc w znacznej większości spraw była istotnie wyższa.

5. Terminy wejścia w życie

Zmiany dotyczące doręczeń elektronicznych oraz rozpraw zdalnych wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 14 marca 2024 r. Do tego czasu będą obowiązywać uregulowania w tych obszarach zawarte w przepisach antycovidowych. W pozostałym zakresie większość zmian wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. już 28 września 2023 r.

—

¹ Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustrojów sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1860).

² Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1327 ze zm.).

³ Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1144 ze zm.)