W dniu 8 kwietnia 2021 r. Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która weszła w życie 14 maja 2021 r., a w stosunku do niektórych modyfikacji, z uwagi na ich doniosłość oraz skomplikowany charakter przewidziano dłuższe vacatio legis.

Dla przypomnienia, obowiązek posiadania wewnętrznej procedury AML wynika wprost z art. 50 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Powyższa ustawa w art. 2 ust. 1 pkt 23 wymienia wśród instytucji obowiązanych przedsiębiorców w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro (w ramach jednej operacji, bądź kilku powiązanych).

Najistotniejsze zmiany to rozszerzenie katalogu instytucji obowiązanych, m.in. o przedsiębiorców zajmujących się obrotem lub pośrednictwem w obrocie dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków (……..) gdy działalność taka jest prowadzona: – w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych lub – z wykorzystaniem wolnego portu rozumianego jako strefa lub pomieszczenie, w których towary są traktowane jako nieznajdujące się na obszarze celnym państw członkowskich lub państw trzecich, w tym z wykorzystaniem wolnego obszaru celnego, w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.

Zatem nawet gdyby działalność dealera kwalifikowała się do np. obrotu antykami, należy spełnić również drugą przesłankę tj. prowadzić działalność w galeriach sztuki, domach aukcyjnych lub z wykorzystaniem wolnego portu oraz przekroczyć limit transakcji oznaczony na 10.000 euro. Na podstawie powyższego, należałoby uznać że działalność obejmująca sprzedaż samochodów zabytkowych/kolekcjonerskich nie wchodzi w zakres ww. grupy podmiotów.

Ponadto, rozszerzono definicję beneficjenta rzeczywistego, grupy i osoby zajmującej eksponowane stanowiska polityczne.

Co istotne, wprowadzono obowiązek zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego, gdy doszło do zmiany uprzednio ustalonych danych dotyczących klienta lub beneficjenta rzeczywistego, zmiany uprzednio ustalonego charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych lub gdy instytucja obowiązana była w ciągu danego roku kalendarzowego zobowiązana na podstawie przepisów prawa do skontaktowania się z klientem w celu weryfikacji informacji dotyczących beneficjentów rzeczywistych, w szczególności gdy obowiązek taki wynikał z przepisów ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami (Dz. U. z 2020 r. poz. 343 i 1106).

Dodatkowo, wprowadzono możliwość weryfikacji tożsamości z wykorzystaniem usług zaufania określonych w rozporządzeniu 910/2014 (eIDAS). Zmodyfikowano katalog danych zbieranych o kliencie fakultatywnie. Wprowadzono obowiązek udokumentowania przyczyn braku możliwości weryfikacji określonych informacji o kliencie.

Ponadto, zmieniono weryfikację beneficjenta rzeczywistego, która nie będzie mogła polegać wyłącznie na weryfikacji w CRBR (Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych), lub rejestrze prowadzonym we właściwym państwie członkowskim. Nie dość że sformalizowano ten proces, który musi zostać odpowiednio udokumentowany, to jeszcze określono procedurę wyjaśniania rozbieżności pomiędzy CRBR klienta a wynikiem własnej weryfikacji przeprowadzonej przez instytucję obowiązaną. Rozszerzono katalog podmiotów, które muszą zgłaszać beneficjenta rzeczywistego do CRBR.

Teraz, to dealer jako instytucja obowiązana będzie odnotowywać rozbieżności pomiędzy informacjami zgromadzonymi w CRBR, a ustalonymi przez nią informacjami o beneficjencie rzeczywistym klienta i podejmie czynności w celu wyjaśnienia przyczyn tych rozbieżności. Instytucja obowiązana powinna, w razie zidentyfikowania rozbieżności, przekazać do CRBR zweryfikowaną informację wraz z uzasadnieniem i właściwą dokumentacją. Domniemanie prawdziwości danych wprowadzonych do CRBR nie będzie mieć zatem praktycznego znaczenia dla instytucji zobowiązanych.

Rozszerzono katalog podmiotów zobowiązanych do zgłaszania i aktualizacji informacji w CRBR o:

• trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne
  • mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
  • nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trust;
• spółki partnerskie;
• europejskie zgrupowania interesów gospodarczych;
• spółki europejskie;
• spółdzielnie;
• spółdzielnie europejskie;
• stowarzyszenia podlegające wpisowi do KRS;

Nowe podmioty będą musiały zostać zgłoszone do dnia 31 stycznia 2022 r.

W zakresie informacji zgłaszanych do CRBR:

• zniknie konieczność podawania wszystkich reprezentantów (tylko informacje dotyczące reprezentanta dokonującego zgłoszenia w imieniu danego podmiotu będą gromadzone; nadal osobą dokonującą zgłoszenia nie będzie mógł być pełnomocnik – nowelizacja ustawy AML precyzuje, że zgłaszającym może być wyłącznie osoba ustawowo uprawniona do reprezentacji);
• pojawi się obowiązek wskazania wszystkich obywatelstw posiadanych przez beneficjenta rzeczywistego (na chwilę obecną wskazujemy jedno obywatelstwo).

Co istotne, beneficjenci rzeczywiści będą obowiązani dostarczyć podmiotom, które podlegają obowiązkowi zgłoszeniowemu w CRBR, wszystkie informacje oraz dokumenty niezbędne do zgłoszenia informacji o beneficjencie rzeczywistym w CRBR i jej aktualizacji w terminie. Niewywiązanie się z tego obowiązku, skutkujące niezgłoszeniem informacji przez podmiot w terminie lub podaniem informacji niezgodnych ze stanem faktycznym, będzie zagrożone karą finansową w wysokości 50 000 zł nakładaną na beneficjenta rzeczywistego.

Nowelizacja ustawy AML nie przewiduje sankcji dla instytucji obowiązanych za niewykonanie obowiązku weryfikacyjnego i zgłoszeniowego co do rozbieżności w CRBR, to rozszerza ona katalog sankcji nakładanych na podmioty podlegające obowiązkowi zgłoszenia w CRBR o karę finansową za podanie informacji niezgodnych ze stanem faktycznym w wysokości do 1 000 000 złotych. To istotna zmiana, bowiem na chwilę obecną podmioty te odpowiadają jedynie za terminowość zgłoszeń, ale nie za prawidłowość zgłaszanych informacji – w tym zakresie potencjalną odpowiedzialność (karną za fałszywe oświadczenie oraz cywilną za ewentualną szkodę) ponoszą osoby dokonujące zgłoszeń.

Dane w CRBR będą przechowywane przez 10 lat od dnia wykreślenia z KRS lub 10 lat od ustania obowiązku zgłoszeniowego (w przypadku trustów).

Dodatkowo, wprowadzono katalog informacji, które mają być pozyskane w przypadku stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadku państw wysokiego ryzyka.

Do obowiązującej procedury AML trzeba dodać zatem zasady odnotowywania rozbieżności między informacjami zgromadzonymi w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych a informacjami o beneficjentach rzeczywistych klienta ustalonymi w związku ze stosowaniem ustawy; oraz zasady dokumentowania utrudnień stwierdzonych w związku z weryfikacją tożsamości beneficjenta rzeczywistego oraz czynności podejmowanych w związku z identyfikacją jako beneficjenta rzeczywistego osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze.

Warto zwrócić także uwagę na najczęściej pomijany obowiązek przedsiębiorcy obowiązanego do wdrożenia AML jakim jest obowiązek szkolenia przez pracodawcę jego samego oraz jego pracowników z przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Teraz szkolenia z AML mają obejmować również aspekty związane z ochroną danych osobowych (RODO).

Jedną z ostatnich istotnych zmian, nad którą trzeba się pochylić jest podniesienie poziomu ochrony osoby zgłaszającej naruszenie, tzw. sygnalisty (whistleblowing). Wprowadzono aktywny obowiązek dla instytucji obowiązanych ochrony osób zgłaszający naruszenia. Dotyczy to też osób, które zgłaszają podejrzenie prania pieniędzy do GIIF lub prokuratora. Osoba zgłaszająca naruszenie, wobec której stosowane są represje może zgłosić ten fakt do GIIF. GIIF przyznano kompetencje w zakresie ochrony osób zgłaszających naruszenia.

Z pewnością ta ostatnia zmiana jest odzwierciedleniem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. na podstawie której podmioty zatrudniające 50 i więcej pracowników (zarówno z sektora prywatnego jaki publicznego) będą zobowiązane do wdrożenia w swoich organizacjach odpowiednich procedur oraz kanałów zgłaszania nieprawidłowości występujących w organizacji już jesienią tego roku.

Powyższe zmiany muszą zostać wdrożone w firmach, bowiem na stronie internetowej GIIF w zakładce sankcje administracyjne można zaobserwować zwiększoną ilość wydanych decyzji administracyjnych nakładających sankcje w postaci kary pieniężnej zarówno na przedsiębiorców prowadzących działalność jednoosobowo, jak i na duże podmioty, spółki prawa handlowego.