16 września br. opublikowano dawno zapowiadany projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (numer z wykazu Rządowego Centrum Legislacji: UD281). Dość obszerna nowelizacja powstała z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości. Jak wynika z uzasadnienia projektu, zasadniczym założeniem, które legło u podstaw prac nad zmianami w Kodeksie karnym była potrzeba wzmocnienia ochrony prawnokarnej w odniesieniu do czynów godzących w tak podstawowe dobra prawne, jak życie i zdrowie człowieka, wolność, własność itd. W tym celu przewidziano zaostrzenie odpowiedzialności karnej m.in. za przestępstwa drogowe popełniane w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Od początku projekt budził wiele kontrowersji.

Szczególnie kontrowersyjną propozycją, godzącą w prawo własności jest dodanie § 5 do art. 178a, który przewiduje podstawę prawną do orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, w którym stężenie alkoholu w jego organizmie było nie mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziło do takiego stężenia lub przez sprawcę znajdującego się pod wpływem środka odurzającego. Co w przypadku, gdy pojazd, który prowadził nietrzeźwy kierowca nie stanowi jego własności, np. jest autem zastępczym, demonstracyjnym, które należy do dealera, wypożyczonym albo stanowi współwłasność (np. współmałżonka)? Czy w takim przypadku przepadek również będzie orzekany?

Projekt przewiduje, że jeżeli pojazd w czasie popełnienia przestępstwa nie stanowił własności lub stanowił współwłasność sprawcy, orzeka się wyłącznie przepadek jego równowartości. Za wartość pojazdu mechanicznego dla celu orzeczenia przepadku jego równowartości przyjmuje się szacunkową, średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną w sposób określony w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 44c § 2 k.k. na dzień popełnienia przestępstwa. Jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie jest niemożliwe lub niecelowe, orzeka się przepadek równowartości pojazdu.

W rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 44c § 2 k.k przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw transportu. określony będzie sposób ustalania szacunkowej, średniej wartości pojazdu mechanicznego, uwzględniając potrzebę wprowadzenia jednolitych i zestandaryzowanych kryteriów pozwalających na oszacowanie średniej wartości rynkowej pojazdu bez przeprowadzania indywidualnej oceny jego stanu. Oznacza to, że uszkodzenia, jakim pojazd ulegnie w czasie wypadku nie będą obniżały kwoty stanowiącej równowartość pojazdu, co zapobiegnie uprzywilejowaniu sprawców wypadków, w których pojazd uległ uszkodzeniu.

W przypadku popełnienia czynu z art. 178a § 4 k.k., czyli tzw. „recydywy drogowej”, przepadek pojazdu lub przepadek jego równowartości będzie orzekany niezależnie od stopnia stanu nietrzeźwości ze względu na szczególnie obciążające okoliczności tj. powrót do przestępstwa, nawet, jeżeli stężenie alkoholu w organizmie sprawcy było mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu.

Projekt przewiduje jednak wyjątki. Przepadek pojazdu lub przepadek jego równowartości nie będzie orzekany wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 1 lub 4 k.k., jeżeli zachodzi ustawowo niezdefiniowany wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Przepadek pojazdu mechanicznego oraz przepadek równowartości pojazdu mechanicznego nie będzie orzekany również, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności lub współwłasności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W ww. przypadkach sąd orzekał będzie nawiązkę w wysokości co najmniej 5 000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Przepadek pojazdu lub jego równowartości będzie również orzekany za przestępstwa popełnione w warunkach określonych w art. 178 § 1 k.k., czyli przestępstwa, o których mowa w art. 173 (katastrofa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach), art. 174 k.k. (sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym) i art. 177 k.k. (spowodowanie wypadku). W takich przypadkach, podobnie jak w art. 178a § 4 k.k., do orzeczenia przepadku pojazdu wystarczające będzie prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, nawet, jeżeli stężenie alkoholu w organizmie sprawcy było mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu. W wypadku takich przestępstw nie będzie możliwe odstąpienie od orzeczenia przepadku w wyjątkowych wypadkach.

Projektodawca w uzasadnieniu podkreśla, że w znacznej części systemów prawnych krajów Unii Europejskiej przewidziany jest środek w postaci przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Takie rozwiązanie ma funkcję prewencyjną i ma być właściwą reakcją prawnokarną na nagminność przestępstw drogowych popełnianych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających.

Projekt przewiduje także obostrzenie kar za wypadki i katastrofy popełnione w warunkach określonych w art. 178 k.k. W obecnym stanie prawnym skazując sprawcę, który popełnił przestępstwo określone w art. 173 k.k., art. 174 k.k. lub art. 177 k.k. znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, a w wypadku przestępstwa określonego w art. 177 § 2 k.k. (jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu) w wysokości nie niższej niż 2 lata, do górnej granicy tego zagrożenia (8 lat) zwiększonego o połowę. Nowelizacja przewiduje jednolite obostrzenie kary dla ciężkich wypadków i katastrof popełnionych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Jeżeli następstwem wypadku lub katastrofy będzie śmierć człowieka, sąd będzie musiał wymierzyć karę nie niższą niż 5 lat pozbawienia wolności. Natomiast jeżeli następstwem wypadku będzie ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby albo następstwem katastrofy będzie ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób – nie niższą niż 3 lata pozbawienia wolności. Projekt przewiduje możliwość wymierzenia kary do dwukrotności górnego ustawowego zagrożenia zamiast obecnego obostrzenia o połowę.

Proponowane jest również uzupełnienie katalogu przyczyn nadzwyczajnego obostrzenia kary wobec sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji z art. 178 § 1 k.k., który obecnie zawiera: stan odurzenia, nietrzeźwości lub ucieczkę z miejsca zdarzenia. Ma być on uzupełniony o spożywanie alkoholu lub zażywanie środka odurzającego po zdarzeniu, a przed poddaniem sprawcy przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego. Podobne sytuacje często mają miejsce, kiedy sprawca chce wykazać, że w czasie popełnienia przestępstwa był trzeźwy lub nie był odurzony, co może zakończyć się powodzeniem
w sytuacji, gdy alkohol lub środek zostały spożyte na krótko przed zdarzeniem, a ustalenie momentu ich spożycia jest trudne albo wręcz niemożliwe do wykrycia.

Opisane zachowanie będzie traktowane tak samo jak prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, odurzenia lub przypadek ucieczki z miejsca zdarzenia. W konsekwencji przewidziano także zmianę w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, gdzie w art. 44 ust. 2 zawierającym nakazy i zakazy w stosunku do kierującego pojazdem uczestniczącym w wypadku drogowym, w którym jest zabity lub ranny, gdzie po pkt 2 dodaje się pkt 2a nakazujący powstrzymanie się od spożywania napojów alkoholowych i środków działających podobnie do alkoholu do czasu przybycia na miejsce wypadku Policji i poddania go badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka działającego podobnie do alkoholu. Naruszenie nowego obowiązku będzie stanowić również podstawę do orzeczenia środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów, ponieważ projekt przewiduje analogiczne zmiany w przesłankach jego orzeczenia w art. 42 § 2 i 3 k.k.

Nowelizacja przewiduje również podwyższenie kary za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1 k.k.). W obecnym stanie prawnym sprawca przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Projekt przewiduje, że będzie on podlegał karze pozbawienia wolności do lat 3.

Nowością jest także kryminalizacja zaboru tablicy rejestracyjnej pojazdu oraz jej podrobienia lub przerobienia, a także użycia tablicy rejestracyjnej nieprzypisanej do danego pojazdu. Nieuczciwi kierowcy, chcąc utrudnić lub wręcz uniemożliwić identyfikację pojazdu często uciekają się do takich czynów, najczęściej w celu zatankowania paliwa i ucieczki ze stacji benzynowej bez uiszczenia opłaty. Podrobienia tablic rejestracyjnych nie można traktować na równi z podrobieniem dokumentu, ponieważ tablice nie są dokumentem, a jedynie oznakowaniem, w związku z czym w obecnym stanie prawnym podrobienie lub ich przerobienie nie jest w ogóle penalizowane. W przypadku kradzieży tablic, z uwagi na ich niewielką wartość materialną taki czyn stanowi jedynie wykroczenie z art. 119 § 1 Kodeksu wykroczeń, a krótkotrwałe użycie skradzionych, podrobionych lub przerobionych tablic i przyczepienie ich z powrotem do auta pokrzywdzonego lub zwrócenie mu w inny sposób stanowi wykroczenie z art. 127 § 1 k.w.

W celu zlikwidowania opisanej luki prawnej projekt zakłada dodanie art. 306c. k.k.:

Art. 306c. § 1. Kto dokonuje zaboru tablicy rejestracyjnej pojazdu mechanicznego, umożliwiającej dopuszczenie tego pojazdu do ruchu na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie odrębnych przepisów albo taką tablicę podrabia lub przerabia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto używa tablicy rejestracyjnej pojazdu mechanicznego, umożliwiającej dopuszczenie tego pojazdu do ruchu na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie odrębnych przepisów, nieprzypisanej do tego pojazdu, podrobionej albo przerobionej, jeżeli może to uniemożliwić albo utrudnić identyfikację tego pojazdu.

Przepis nie będzie miał zastosowania do tablic rejestracyjnych o znaczeniu wyłącznie historycznym, niedopuszczonych aktualnie do używania na drodze w celu identyfikacji pojazdu, kolekcjonerskich czy pamiątkowych.

Ustawa miałaby wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Obecnie projekt jest na etapie opiniowania.