18 lipca 2022 roku na stronie KNF zostały opublikowane nowe Rekomendacje dotyczące likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych, które zastępują obecnie obowiązujące Wytyczne przyjęte 16 grudnia 2014 roku. Kontynuujemy omawianie najważniejszych dla branży serwisów samochodowych i wypożyczalni aspektów nowych Rekomendacji.

Pierwsza część naszego komentarza znajduje się w tym miejscu.

Rekomendacja 19

Świadczenie z umowy ubezpieczenia OC PPM ustalane metodą kosztorysową powinno być ustalone w oparciu o wartość dostępnych części. Jest odpowiednikiem dotychczasowej wytycznej 18.

Rekomendacja 20

Zakład ubezpieczeń nie powinien ustalać świadczenia w wysokości skutkującej ograniczeniem możliwości naprawy pojazdu w ramach przysługującego uprawnionemu świadczenia z umowy ubezpieczenia OC PPM, gdy nie wystąpiła szkoda całkowita. Zakład ubezpieczeń powinien stosować identyczne kryteria ustalania kosztów naprawy pojazdu oraz wartości pojazdu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę, jak i po zajściu tego zdarzenia, niezależnie od tego, czy ustala wysokość świadczenia w szkodzie częściowej, czy bada ewentualną zasadność uznania szkody za całkowitą. W przypadku wystąpienia szkody całkowitej, zakład ubezpieczeń powinien udzielić uprawnionemu pomocy w zagospodarowaniu pozostałości pojazdu.

Rekomendacja jest odpowiednikiem wytycznej 19, z tym że został on rozszerzony. Ma on ograniczać „pokusy” ubezpieczycieli do likwidowania szkód poprzez tzw. szkody całkowite, które jak pokazuje doświadczenie, są najtańszą dla ubezpieczycieli metodą a jednocześnie najbardziej problematyczną dla uprawnionych.

Zgodnie z jej brzmieniem zakład ubezpieczeń w szczególności nie powinien na potrzeby ustalenia, czy zachodzi ewentualność likwidacji szkody jako całkowitej, ustalać kosztów naprawy pojazdu według wyższych stawek za roboczogodzinę stosowanych na rynku lokalnym (np. przez ASO) i przy użyciu części zamiennych wyższej jakości (np. jakości O), od stosowanych w przypadku likwidacji szkody jako częściowej metodą kosztorysową.

Wskazano jak powinna zostać ustalona wysokość świadczenia – w przypadku szkody całkowitej, stanowi ona różnicę pomiędzy rynkową wartością pojazdu sprzed zdarzenia wywołująca szkodę a rynkową wartością pozostałości (punkt 20.3). Ponadto zgodnie z 20.4 zakład  ubezpieczeń  powinien  ustalać  rynkową  wartość  pozostałości  pojazdu w wysokości równej wiążącej ofercie kupna pozostałości pojazdu (np. uzyskanej na platformie internetowej), chyba że ustalenie rynkowej wartości pozostałości pojazdu w inny sposób jest uzasadnione  szczególnymi  względami,  np.  niską  wartością  pojazdu  sprzed  zdarzenia wyrządzającego szkodę lub kosztami umieszczenia oferty na platformie internetowej. Zakład ubezpieczeń  nie  powinien  powiększać  rynkowej  wartości  pozostałości  pojazdu, w szczególności o marżę od sprzedaży pozostałości pojazdu.

Pozostałe modyfikacje w zakresie tej rekomendacji należy ocenić jako zmiany redakcyjne.

Rekomendacja 21

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy ubezpieczenia OC PPM za uszkodzenie pojazdu obejmuje zwrot celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów najmu pojazdu zastępczego.

Z poprzednich Wytycznych został przeniesiony punkt 20.6 zd. 2 stanowiący, że przy dokonywaniu oceny celowości roszczenia o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego zakład ubezpieczeń powinien wziąć pod uwagę również te okoliczności stanu faktycznego, które wskazują, kiedy najem pojazdu zastępczego jest zbędny (obecnie 21.7 zd.2)

W Rekomendacjach dodano następujące zapisy:

1. Zakład ubezpieczeń nie powinien automatycznie odmawiać zwrotu poniesionych kosztów za czas najmu pojazdu zastępczego, jeżeli na uprawnionego zarejestrowany jest inny pojazd niż uszkodzony (21.3).
2. Niezależnie od formy otrzymania zgłoszenia roszczenia, informacja o zasadach uznawania kosztów najmu pojazdu zastępczego, o której mowa w Rekomendacji 21.5, powinna być przekazana według wyboru uprawnionego: pisemnie lub elektronicznie lub telefonicznie. W przypadku przekazania informacji o zasadach uznawania kosztów najmu telefonicznie, zakład ubezpieczeń powinien potwierdzić treść tej informacji pisemnie lub elektronicznie, według wyboru uprawnionego (21.6).
3. Zakład ubezpieczeń przy dokonywaniu oceny zasadności kosztów najmu pojazdu zastępczego nie może powoływać się na zasady, o których nie poinformował uprawnionego (21.7).
4. Zwrotowi podlega nie tylko celowy i ekonomicznie uzasadniony koszt najmu, który został faktycznie poniesiony przez uprawnionego, ale również celowy i ekonomicznie uzasadniony koszt najmu nieponiesiony, lecz wynikający z zaciągniętego przez uprawnionego zobowiązania (2.8).
5. W szczególności świadczenie zakładu ubezpieczeń powinno obejmować  zwrot  celowych  i  ekonomicznie  uzasadnionych  wydatków  za  okres przedłużającej się naprawy pojazdu, chyba że są one następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność uprawniony (21.10 zd.2).
6. Świadczenie zakładu ubezpieczeń powinno obejmować zwrot poniesionych kosztów za czas najmu pojazdu zastępczego niezbędny do naprawy uszkodzonego pojazdu, na który składa się w szczególności:

• okres od dnia wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę do dnia zgłoszenia roszczenia, o ile zgłoszenie nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki,
• okres od dnia zgłoszenia roszczenia do dnia przeprowadzenia oględzin i uzgodnienia kosztów naprawy pojazdu z zakładem ubezpieczeń,
• okres obejmujący naprawę uszkodzonego pojazdu, uwzględniający oczekiwanie na dostawę zamówionych części zamiennych niezbędnych do naprawy pojazdu oraz uwzględniający możliwości organizacyjne zakładu naprawczego,
• okres obejmujący inne obiektywne czynniki wpływające na niemożność́ przywrócenia pojazdu uszkodzonego do stanu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę, w tym okres konieczny do przekazania uszkodzonego pojazdu do naprawy i jego odbioru po naprawie, okres konieczny do przeprowadzenia ponownych oględzin, jeśli konieczność taka wynika z potrzeby ustalenia rzeczywistego zakresu uszkodzeń w pojeździe, a także okres konieczny do przeprowadzenia dodatkowych badań technicznych,
• dni wolne od pracy przypadające w okresach wymienionych powyżej (21.11).

Rekomendacja 22

Zakład ubezpieczeń w zakresie odpowiedzialności z tytułu umowy ubezpieczenia OC PPM za uszkodzenie pojazdu, może zaoferować uprawnionemu pojazd zastępczy na czas naprawy uszkodzonego pojazdu lub czas niezbędny do zakupu innego pojazdu. Rekomendacja stanowi niestety materializację uchwały Sądu Najwyższego III CZP 20/17 z dnia 24 sierpnia 2017 roku, dotyczącą pojazdów zastępczych.

Jest to nowa rekomendacja. Może ona budzić analogiczne obawy jak rekomendacja dotycząca organizacji naprawy przez ubezpieczyciela. W praktyce bowiem oferowanie przez ubezpieczycieli pojazdów zastępczych spowoduje, że staną się one wypożyczalniami. Chociaż można powiedzieć, że wskutek ww. uchwały już się nimi stały.

Jeżeli zakład ubezpieczeń oferuje pojazd zastępczy, powinien przedstawić uprawnionemu propozycję najmu niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia roszczenia. Propozycja najmu pojazdu zastępczego powinna być konkretna i realna (tj. oparta na rzeczywistych ofertach wypożyczalni, z których uprawniony może skorzystać). Należy to ocenić jako pozytywny zapis, ponieważ z rynku dochodziły informacje, że ubezpieczyciele podczas sporu z wypożyczalniami przedstawiają oferty „własnych” wypożyczalni, które zasadniczo są korzystne finansowo, ale niekiedy w ogóle nie mają pokrycia w rzeczywistości, tzn. są tylko ofertami.

Rekomendacja w punkcie 22.2 zawiera szczegóły jakie dane powinny być zawarte w ww. propozycji. Niezależnie od formy otrzymania zgłoszenia roszczenia, propozycja najmu powinna być przekazana według wyboru uprawnionego: pisemnie, elektronicznie lub telefonicznie. W przypadku przekazania propozycji najmu pojazdu zastępczego telefonicznie, zakład ubezpieczeń powinien potwierdzić treść tej propozycji pisemnie lub elektronicznie, według wyboru uprawnionego. Propozycja powinna być przedstawiona przez zakład ubezpieczeń w sposób pozwalający na jej wyodrębnienie i jednoznaczną identyfikację spośród innych informacji przekazywanych uprawnionemu w toku postępowania likwidacyjnego. Na żądanie uprawnionego powinny zostać też udzielone wyjaśnienia. W przypadku gdy uprawniony nie skorzysta z propozycji najmu zakładu przy dokonywaniu oceny zasadności zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego w zakresie przewyższającym koszty propozycji złożonej uprawnionemu powinien wziąć pod uwagę, czy przedmiotowe koszty powstały w warunkach realizacji przez uprawnionego obowiązku współdziałania z zakładem ubezpieczeń i minimalizacji szkody, a w szczególności czy odrzucenie propozycji zakładu ubezpieczeń było uzasadnione szczególnymi racjami przemawiającymi za uznaniem poniesionych przez uprawnionego zwiększonych kosztów najmu pojazdu zastępczego za celowe i ekonomicznie uzasadnione. Zakład ubezpieczeń przy dokonywaniu oceny zasadności zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego nie może powoływać się na skutki:

• nieokreślone w informacji o skutkach nieskorzystania z propozycji najmu pojazdu zastępczego,
• wynikające z braku przekazania propozycji lub przekazania niepełnej, niekonkretnej lub nierealnej propozycji,
• wynikające z braku wyjaśnienia uzasadnionych wątpliwości uprawnionego niezbędnych do podjęcia świadomej decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji najmu pojazdu zastępczego przygotowanej przez zakład ubezpieczeń.

Zakład ubezpieczeń przy dokonywaniu oceny zasadności zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego za okres poprzedzający otrzymanie przez uprawnionego przygotowanej przez zakład ubezpieczeń konkretnej i realnej propozycji najmu pojazdu zastępczego, nie może powoływać się na stawki najmu zawarte w tej propozycji. W przypadku przedstawienia przez zakład ubezpieczeń propozycji najmu pojazdu zastępczego nie ma zastosowania Rekomendacja 21.4., 21.5. oraz 21.6. Rekomendację 21 w pozostałym zakresie stosuje się odpowiednio.

Rekomendacja 23

Zakład ubezpieczeń powinien, przy ustalaniu wysokości świadczenia z umowy ubezpieczenia OC PPM, uwzględniać utratę wartości handlowej pojazdu, w przypadkach, w których utrata taka nastąpiła. Rekomendacja jest oczywiście słuszna, ponieważ taka utrata wartości rynkowej w ogromnej większości przypadków ma miejsce, ponieważ auto traci walor auta „bezwypadkowego”.

Stanowi odpowiednik dotychczasowej wytycznej 21.

Rekomendacja 24

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy ubezpieczenia OC PPM obejmuje zwrot uzasadnionych wydatków z tytułu sporządzenia na zlecenie uprawnionego opinii (ekspertyzy) przez osobę trzecią, o ile sporządzenie takiej opinii (ekspertyzy) było niezbędne do efektywnego dochodzenia świadczenia.

Rekomendacja jest regulacją nową, uwzględniająca orzecznictwo Sądu Najwyższego, w szczególności uchwałę z dnia 29 maja 2019 roku, sygn. akt III CZP 68/18 wydaną w składzie siedmiu sędziów.

Zakład ubezpieczeń powinien zweryfikować, czy zlecenie opinii (ekspertyzy) było zasadne, tj. niezbędne i ekonomicznie uzasadnione z punktu widzenia efektywnego dochodzenia świadczenia. Wykonanie ekspertyzy będzie uznane za zbędne w szczególności gdy:

• zlecający miał możliwość ustalenia odpowiedzialności lub rozmiaru szkody bez pomocy osób trzecich,
• zlecenie opinii (ekspertyzy) nastąpiło przedwcześnie, np. jeszcze przed przekazaniem uprawnionemu informacji o sposobie ustalenia wysokości świadczenia.

Zakład ubezpieczeń nie może kwestionować zasadności zlecenia sporządzenia opinii (ekspertyzy) w szczególności, gdy w wyniku otrzymania opinii (ekspertyzy) dochodzi do zmiany stanowiska w zakresie przyjęcia odpowiedzialności lub ustalenia wysokości należnego świadczenia. W przypadku, gdy zlecenie sporządzenia opinii (ekspertyzy) nastąpiło na wniosek nabywcy wierzytelności o odszkodowanie, zakład ubezpieczeń powinien ustalić, czy zlecenie opinii (ekspertyzy) nastąpiło bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia o odszkodowanie. W zakres odszkodowania nie wchodzą w szczególności wydatki, które służą ocenie opłacalności cesji, nawet gdyby były poniesione już po nabyciu wierzytelności o odszkodowanie.

Rekomendacja 25

Występując z propozycją zawarcia ugody, zakład ubezpieczeń powinien zapewnić uprawnionemu pełną i zrozumiałą informację o sposobie ustalenia wysokości proponowanego świadczenia z umowy ubezpieczenia OC PPM oraz o konsekwencjach zawarcia ugody.

Jest to nowa regulacja. Ugoda powinna być zaproponowana po wyjaśnieniu wszystkich niezbędnych okoliczności i ustaleniu wysokości świadczenia, zaś sama propozycja powinna precyzyjnie określać spełnienie świadczenia. Przy zawarciu ugody za ustępstwo na rzecz uprawnionego nie może w szczególności zostać uznane zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w terminach oraz na warunkach określonych w przepisach prawa. Konkretnie powinno zostać zaznaczone również jakich roszczeń zrzeka się uprawniony.

Zakład ubezpieczeń, przekazując propozycję zawarcia ugody, powinien zaproponować termin jej zawarcia, umożliwiający uprawnionemu analizę tej propozycji. Zmiana propozycji zawarcia ugody dokonana przez zakład ubezpieczeń powinna zostać szczegółowo uzasadniona. Zakład ubezpieczeń, proponując uprawnionemu zawarcie ugody, powinien przekazać projekt ugody wraz z informacją o sposobie ustalenia wysokości świadczenia, o której mowa w Rekomendacjach 14.1, 14.2, 14.3 oraz 14.4, o ile informacja ta nie została przekazana uprawnionemu na wcześniejszym etapie postępowania.

Zawarcie ugody za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość może nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą uprawnionego – w takim przypadku zakład ubezpieczeń niezwłocznie potwierdza na piśmie lub innym trwałym nośniku treść zawartej ugody, w sposób ustalony uprzednio z uprawnionym.

Pozostałe zmiany

Większość zmian ma charakter redakcyjny. W nowych rekomendacjach pojawia się pojęcie outsourcingu, który w słowniku pojęć został zdefiniowany jako umowa pomiędzy zakładem ubezpieczeń a dostawcą usług, na podstawie której dostawca usług wykonuje proces, usługę lub działanie, które w innym przypadku zostałoby wykonane przez zakład ubezpieczeń, a także umowa, na podstawie której dostawca usług powierza wykonanie takiego procesu, usługi lub działania innym podmiotom, za pośrednictwem których wykonuje on dany proces, usługę lub działanie. Zgodnie z rekomendacją 7 zakład ubezpieczeń powinien zapewnić, że outsourcing nie doprowadzi do pogorszenia jakości funkcjonowania procesu likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych oraz systemu zarządzania zakładu ubezpieczeń, w szczególności nadmiernej ekspozycji na ryzyko operacyjne oraz na ryzyko utraty reputacji, a także do pogorszenia możliwości monitorowania przez organ nadzoru przestrzegania przez zakład ubezpieczeń jego obowiązków w przedmiotowym zakresie.

Wytyczna 5 została rozszerzona. Zgodnie z nowym brzmieniem zakład ubezpieczeń powinien zapewnić funkcjonowanie efektywnego systemu kontroli wewnętrznej, obejmującego funkcję zgodności z przepisami, oraz skutecznej funkcji audytu wewnętrznego w obszarze likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych, w taki sposób, aby wspierały one zarząd ubezpieczyciela, wyznaczone przez zarząd osoby odpowiedzialne za ten obszar oraz radę nadzorczą w realizacji obowiązków związanych z zarządzaniem i nadzorowaniem tego obszaru.

Rozszerzona została również wytyczna 14 – o obowiązek przekazania informacji o bezspornej części roszczenia. Zgodnie z nowym brzmieniem zakład ubezpieczeń, ustalając wysokość świadczenia z umowy ubezpieczenia OC PPM, powinien zapewnić uprawnionemu pełną i zrozumiałą informację o sposobie ustalenia wysokości świadczenia, w tym jego bezspornej części. Natomiast w przypadku wyrażenia przez uprawnionego zgody na wypłatę pełnej wartości pojazdu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę, zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do przekazania uprawnionemu wyceny pozostałości pojazdu.