Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz ustawy – Kodeks cywilny (numer z wykazu RCL: UC53). Zmiany będą mieć daleko idące konsekwencje także dla branży motoryzacyjnej, w szczególności w segmencie dystrybucji detalicznej.

Projekt stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz. Urz. UE L 136 z 22 maja 2019, str. 1 i Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019 str. 60; dalej: „DCD” lub „dyrektywa cyfrowa”) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE (Dz. Urz. UE L 136 z 22 maja 2019, str. 28 i Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019 str. 63; dalej: „SGD” lub „dyrektywa towarowa”). Wspomniane dyrektywy weszły w życie z dniem 11 czerwca 2019 r. Państwa członkowskie zobowiązane są do ich implementacji do dnia 1 lipca 2021 r., z mocą od dnia 1 stycznia 2022 r.

Głównym celem dyrektyw cyfrowej i towarowej jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego przy zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Dyrektywa cyfrowa ustanawia wspólne przepisy w sprawie niektórych wymagań do umów zawieranych między przedsiębiorcami a konsumentami o dostarczanie treści cyfrowych lub usług cyfrowych, przede wszystkim przepisów dotyczących zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową, środków ochrony prawnej i sposobów korzystania z tych środków w przypadku braku zgodności lub niedostarczenia treści lub usług oraz zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej. Natomiast dyrektywa towarowa ustanawia wspólne przepisy dotyczące niektórych wymagań w odniesieniu do umów sprzedaży zawieranych między sprzedawcami a konsumentami, w szczególności przepisów dotyczących zgodności towarów z umową, środków ochrony prawnej i sposobów korzystania z tych środków w przypadku braku zgodności oraz gwarancji handlowych.

Dyrektywy przewidują harmonizację maksymalną (z nielicznymi wyjątkami). Państwa członkowskie przy implementacji nie mogą przyjmować ani utrzymywać regulacji odmiennych od przyjętych w dyrektywach, w tym również ustanawiać wyższego poziomu ochrony konsumentów. Jak można przeczytać w uzasadnieniu projektu, projektodawca rozważał, czy dyrektywy powinny być implementowane do polskiego porządku prawnego w kodeksie cywilnym. Ostatecznie postanowiono, że nowe przepisy znajdą się w ustawie o prawach konsumenta (dalej: „u.p.k.”), ponieważ implementacja przepisów do kodeksowej umowy sprzedaży wiązałaby z głębokimi merytorycznymi (oraz dotyczącymi systematyki) zmianami całego tytułu XI kodeksu. Dopiero zebranie doświadczeń z funkcjonowania przepisów w praktyce pozwoli na przygotowanie odpowiedniej regulacji kodeksowej.

Projekt przewiduje uzupełnienie art. 1 u.p.k., który zawiera zakres przedmiotowy ustawy o zasady i tryb wykonania praw konsumenta wynikających z rękojmi i gwarancji konsumenckiej oraz zasady i tryb wykonania praw konsumenta będącego stroną umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej. Zmiany w art. 2 u.p.k. (słowniczek) uzupełniają katalog definicji legalnych o pojęcia niezbędne w celu implementacji dyrektyw: umowa o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, towar, trwałość, usługa cyfrowa, towar z elementami cyfrowymi, środowisko cyfrowe, integracja, kompatybilność, funkcjonalność, interoperacyjność oraz cena. Część tych definicji już funkcjonowała w polskim porządku prawnym, np. definicja treści cyfrowej. Większość z nich znajdzie zastosowanie do umów o dostarczanie treści cyfrowej i usługi cyfrowej.

W celu uniknięcia wątpliwości co do tego, czy nowe przepisy stosuje się także do innych umów przenoszących własność (np. umowy o dzieło) oraz rozgraniczenia między zakresem stosowania dyrektywy towarowej i cyfrowej zmianie ma ulec art. 6 u.p.k. („Do umowy, na mocy której przedsiębiorca jest zobowiązany do przeniesienia własności towaru i wykonania usługi, stosuje się przepisy dotyczące umów zobowiązujących do przeniesienia własności”).

Projekt dodaje do u.p.k. rozdział 5a „Rękojmia i gwarancja konsumencka”, dokonujący implementacji dyrektywy towarowej. Art. 43a przewiduje wyłączenie stosowania przepisów k.c. o rękojmi przy sprzedaży w stosunku do konsumentów i odrębne uregulowanie tej materii w zakresie umów zobowiązujących do przeniesienia na konsumenta własności towaru, w tym w szczególności umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będące towarem. Art. 43b zawiera definicję zgodności towaru z umową i stanowi novum na gruncie polskiego prawa cywilnego. Przepis zawiera otwarty katalog kryteriów zgodności towaru z umową, zarówno subiektywnych (ust. 1), jak i obiektywnych (ust. 2). Co do zasady stanowi odejście od instytucji wady fizycznej i prawnej na rzecz zgodności (lub jej braku) towaru z umową. Następne ustępy przewidują wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy, kwestię zgodności z umową towarów z elementami cyfrowymi oraz brak zgodności w sytuacji montażu towaru.

Art. 43c nie przewiduje merytorycznych zmian w stosunku do dotychczasowych przepisów. Zakreśla czasowe granice odpowiedzialności przedsiębiorcy z tytułu rękojmi (dwa lata od dostarczenia towaru, w przypadku towaru używanego możliwość skrócenia przez strony czasu nie więcej niż o rok). Natomiast art. 43d-43f określające prawa konsumenta z tytułu rękojmi i skorelowane z nimi obowiązki przedsiębiorcy przewidują diametralne zmiany w stosunku do obowiązujących przepisów kodeksowych. Novum jest hierarchia środków ochrony konsumenta, począwszy od prawa domagania się przywrócenia zgodności towaru z umową poprzez jego naprawę lub wymianę. W przypadku, gdy naprawa lub wymiana okaże się np. nieopłacalna, konsument będzie mógł żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy.

Należy zwrócić uwagę na wyjątkowo niekorzystny dla przedsiębiorców art. 43d ust. 5, który przewiduje, że przedsiębiorca odbiera od konsumenta na swój koszt towar podlegający naprawie lub wymianie. Dotychczas kwestię te regulował art. 561² k.c., który stanowi, że to kupujący jest obowiązany na koszt sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą. Art. 43e ust. 6 przejmuje rozwiązanie, zgodnie z którym przedsiębiorca zwraca konsumentowi cenę niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 14 dni od otrzymania towaru lub dowodu jego zwrotu. Zgodnie z art. 43g gwarancja trwałości nie może przewidywać warunków naprawy albo wymiany mniej korzystnych dla konsumenta niż określone w art. 43d. Odstępstwo od warunków gwarancji określonych w reklamie na niekorzyść konsumenta będzie bezskuteczne, chyba że oświadczenie gwarancyjne złożone w reklamie zostało przed zawarciem umowy zmienione w sposób porównywalny do tego, w jaki zostało złożone.

Nowo dodany rozdział 5b „Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej” stanowi implementację dyrektywy cyfrowej, która ma szerszy zakres niż dyrektywa towarowa. Polski ustawodawca nie interesował się dotychczas zagadnieniem umów o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, w związku z czym projektowane przepisy stanowią nowość. Art. 43h reguluje sposób wykonania obowiązku dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz uprawnienia konsumenta w przypadku jej niewykonania. Art. 43i-43l poruszają kwestię zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową oraz odpowiedzialności przedsiębiorcy w przypadku jej braku. Co do zasady stanowią one odpowiednik przepisów implementujących dyrektywę towarową, uwzględniają jednak drobne odstępstwa wynikające ze specyfiki treści cyfrowych i usług cyfrowych. Ust. 1 art. 43j, podobnie jak art. 43c ust. 1, dookreśla termin, w którym ujawnienie się niezgodności treści lub usługi cyfrowej rodzi odpowiedzialność przedsiębiorcy. Art. 43m-43n określają zasady dokonywania zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej w trakcie jej dostarczania.

Projekt przewiduje również zmiany w k.c., które z racji wyłączenia stosowania jego przepisów dotyczących rękojmi względem konsumentów usuwają odrębności dotyczące umów zawieranych z konsumentami w przepisach o rękojmi przy sprzedaży o rzeczach ruchomych. Warto jednak pamiętać, że przepisy te nadal znajdą zastosowanie do umów sprzedaży nieruchomości zawieranych między sprzedającym przedsiębiorcą a kupującym konsumentem. Zmiany w art. 556-556³ k.c. zrywają z utożsamianiem niezgodności z umową wyłącznie z wadą fizyczną i rozciągają to pojęcie również na wadę prawną. Projekt uchyla art. 556⁴ k.c. o następującej treści: „Zawarte w niniejszym dziale przepisy dotyczące konsumenta, z wyjątkiem art. 558 § 1 zdanie drugie, stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej”. Ten stosunkowo niedawno wprowadzony przepis (wszedł w życie 1 stycznia 2021 r.) wprowadził do polskiego porządku prawnego nową kategorię kupujących, tzw. quasi-przedsiębiorców, którzy w określonym zakresie uzyskali uprawnienia konsumentów. Uchylenie wspomnianego przepisu ma na celu zapobieżenie sytuacji, w której oprócz konsumenckiego (wynikającego ze zmian w u.p.k.) i pozakonsumenckiego (pozostawionego w k.c.) reżimu odpowiedzialności sprzedawców przy sprzedaży rzeczy ruchomych będzie funkcjonował jeszcze trzeci porządek. Art. 556⁴ k.c. utracił ratio legis z uwagi na to, że zgodnie z projektowanymi przepisami, niektóre rozwiązania rękojmi konsumenckiej będą mogły być postrzegane jako mniej korzystne niż rozwiązania pozostałe w k.c.

Projekt przewiduje skreślenie zdania drugiego w art. 557 § 2 (dotyczącym zwolnienia sprzedawcy od odpowiedzialności), tj. „Przepisu tego nie stosuje się, gdy kupującym jest konsument”. W art. 560 (określającym uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi) uchyla się § 2 „Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady zadać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia”, natomiast w art. 561¹ (dotyczącym demontażu i ponownego zamontowania rzeczy) uchyla się § 3 „Jeżeli kupującym jest konsument, może on żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania, jest obowiązany jednak ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej”. W art. 568 § 1 (odpowiedzialność z tytułu rękojmi) skreśleniu ma ulec zdanie drugie „Jeżeli kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu”. Celem powyższych zmian w k.c. jest zachowanie spójności z dyrektywą towarową, a przez co również z implementującymi je przepisami.

Ostatnią zmianą jest uchylenie działu dotyczącego kwestii roszczeń przedsiębiorcy do swoich poprzedników prawnych w związku z dochodzeniem przez konsumenta uprawnień z tytułu rękojmi (dział II¹ w tytule XI księgi trzeciej k.c.). Projektodawca uznał, że z uwagi na nieskuteczność obecnych regulacji lepsze zastosowanie znajdą w tym przypadku ogólne przepisy o odpowiedzialności kontraktowej (art. 470 k.c.).

Ustawa ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 r. Przepisy przejściowe zawarte w art. 3 projektu stanowią, że do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru, zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, będą stosowane przepisy dotychczasowe. W odniesieniu do treści/usług cyfrowych, przepisy ustawy znajdą zastosowanie do umów o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, jeżeli dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej miało nastąpić lub nastąpiło po dniu wejścia w życie ustawy, oprócz art. 43m i art. 43n u.p.k. w znowelizowanym brzmieniu (dotyczących zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej), które stosuje się wyłącznie do umów zawartych po dniu wejścia w życie ustawy.

Projekt jest obecnie na etapie opiniowania.